มะพร้าว มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cocos nucifera Linn เป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญ และมีอนาคตที่สดใส เนื่องจากมีความต้องการบริโภคสูงขึ้นทุกปี ทั้งยังสามารถใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย ทั้งในรูปของน้ำมะพร้าวทานสด น้ำกะทิ น้ำตาลมะพร้าว น้ำมันมะพร้าว กะลามะพร้าวก็ยังสามารถใช้เป็นวัสดุเพาะ ทำปุ๋ย เผาถ่าน อุตสาหกรรมแปรรูปมะพร้าวผลผลิตมะพร้าวแต่ละปีจะมีมูลค่าไม่ต่ำกว่าปีละ หลายพันล้านบาท และมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นทุกปี
มะพร้าวสามารถขึ้นได้ในทุกจังหวัดทั่วประเทศ แต่ขึ้นได้ดีในดินที่มีสภาพเป็นกลางหรือเป็นกรดเล็กน้อยคือ (pH ระหว่าง 6-7 ) ลักษณะดินร่วน หรือร่วนปนทราย มีการระบายน้ำดี มีฝนตกกระจายสม่ำเสมอแทบทุกเดือน อากาศอบอุ่น หรือค่อนข้างร้อน และมีแสงแดดมาก
พันธุ์มะพร้าว
มะพร้าวเป็นพืชผสมข้ามพันธุ์ แต่ละต้นจึงไม่เป็นพันธุ์แท้ อาศัยหลักทางการผสมพันธุ์ที่เป็นไปโดยธรรมชาติ อาจแบ่งมะพร้าวออกเป็น 2 ประเภท คือ ประเภทต้นเตี้ยและประเภทต้นสูง
ประเภทต้นเตี้ย
มะพร้าวประเภทนี้ มีการผสมตัวเองค่อนข้างสูง จึงมักให้ผลดกและไม่ค่อยกลายพันธุ์ ส่วนใหญ่นิยมปลูกไว้เพื่อรับประทานผลอ่อน เพราะในขณะที่ผลยังไม่แก่ (อายุประมาณ 4 เดือน) เนื้อจะมีลักษณะอ่อนนุ่ม และน้ำมีรสหวาน บางพันธุ์น้ำมีคุณสมบัติพิเศษ คือ มีกลิ่นหอม
ลักษณะทั่วไป
ลำต้นเล็ก โคนต้นไม่มีสะโพก ต้นเตี้ย โตเต็มที่สูงประมาณ 12 เมตร ทางใบสั้น ถ้ามีการดูแลปานกลางจะเริ่มให้ผลเมื่ออายุ 3-4 ปี ให้ผลผลิตประมาณ 35-40 ปี มะพร้าวประเภทต้นเตี้ยมีหลายพันธุ์ แต่ละพันธุ์มีลักษณะแตกต่างกัน เช่น เปลือกสีเขียวเหลือง นวล (สีงาช้าง) น้ำตาลแดง หรือสีส้ม น้ำมีรสหวาน มีกลิ่นหอม มะพร้าวต้นเตี้ยทุกพันธุ์จะมีผลขนาดเล็ก เมื่อผลแก่มีเนื้อบางและน้อย ซึ่งได้แก่พันธุ์ นกคุ่ม หมูสีเขียว หมูสีเหลือง หรือนาฬิกา มะพร้าวเตี้ย น้ำหอม และมะพร้าวไฟ แต่ปัจจุบันมะพร้าวน้ำหอมกำลังเป็นพืชเศรษฐกิจอีกชนิดหนึ่ง ที่นิยมใช้ในการบริโภคสดและส่งออกไปยังตลาดต่างประเทศ ตลอดจนใช้เป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรมเครื่องดื่ม
ประเภทต้นสูง
ตามปกติมะพร้าวต้นสูงจะผสมข้ามพันธุ์ คือ ในแต่ละช่อดอก (จั่น) หนึ่ง ๆ ดอกตัวผู้จะค่อย ๆ ทยอยบาน และร่วงหล่นไปหมดก่อนที่ดอกตัวเมียในจั่นนั้นจะเริ่มบาน จึงไม่มีโอกาสผสมตัวเอง มะพร้าวประเภทนี้เป็นมะพร้าวเศรษฐกิจส่วนใหญ่ปลูกเป็นสวนอาชีพ เพื่อใช้เนื้อจากผผลแก่ไปประกอบอาหาร หรือเพื่อทำมะพร้าวแห้งใช้ในอุตสาหกรรมน้ำมันพืช
ลักษณะทั่วไป
ลำต้นใหญ่ โคนต้นมีสะโพกใหญ่ ต้นสูง โตเต็มที่สูงประมาณ 18 เมตร ทางใบใหญ่และยาว ถ้ามีการดูแลปานกลางจะเริ่มให้ผลเมื่ออายุ 5-6 ปี อายุยืนให้ผลผลิตนานประมาณ 80 ปี
มะพร้าวต้นสูงมีผลโตเนื้อหนาปริมาณเนื้อมาก มีลักษณะภายนอกหลายอย่างที่แตกต่างกัน เช่น ผลขนาดกลาง ขนาดใหญ่ รูปผลกลม ผลรี บางพันธุ์เปลือกมีลักษณะพิเศษ คือ ในขณะที่ผลยังไม่แก่ เปลือกตอนส่วนหัวจะมีรสหวานใช้รับประทานได้ จึงมีชื่อเรียกต่าง ๆ กัน ได้แก่พันธุ์กะโหลก มะพร้าวใหญ่ มะพร้าวกลาง ปากจก ทะลายร้อย เปลือกหวานและมะแพร้ว
การเตรียมหลุมปลูก
ควรเตรียมหลุมในฤดูแล้ง ขุดหลุมขนาด 50 X 50 X 50 ซม. แยกดินส่วนบนไว้ต่างหาก ตากหลุมอย่างน้อย 1 สัปดาห์ ถ้ามีปลวกให้เผาเศษไม้ใบใม้แห้งหรือขยะในหลุม อาจจะใช้ยากันปลวกโรยก้นหลุมแทนการเผาก็ได้ ถ้าปลูกมะพร้าวในพื้นที่แห้งแล้ง หรือดินที่ปลูกเป็นทรายจัดให้ใช้กาบมะพร้าวรองก้นหลุมโดยวางกาบมะพร้าวให้ด้านที่มีเส้นใยหงายขึ้นด้านบน วางซ้อนกัน 2-3 ชั้น เพื่อช่วยเก็บความชื้นในดิน ถ้าไม่มีกาบมะพร้าวจะใช้วัสดุอื่นๆ เช่น ฟางข้าว ใบไม้แห้ง หญ้าแห้ง ฯลฯ แทนก็ได้ใส่ดินบนที่ผสมปุ๋ยโวก้าอินทรีย์ในอัตรา 1:7 รองก้นหลุม ส่วนดินล่างผสมด้วยปุ๋ยร้อคฟอสเฟตหลุมละครึ่งกิโลกรัม (ประมาณ 2 กระป๋องนม) และใส่ฟูราดาน 1 กระป๋องนม เพื่อป้องกันปลวกกินผลพันธุ์มะพร้าว เอาดินใส่ลงในหลุมให้เต็ม ทิ้งไว้จนถึงฤดูปลูก
วิธีการปลูก
ควรปลูกในฤดูฝน
ขุดดินบนหลุมปลูกที่เตรียมไว้ ให้เป็นหลุมเล็กๆ ขนาดเท่าผลมะพร้าว
เอาหน่อที่คัดเลือกแล้วมาตัดรากที่หักช้ำออก ใช้ปูนขาวหรือยากันราทาตรงรอยตัดวางหน่อลงในหลุม ให้หน่อตั้งตรง ตัดหน่อไปในทิศทางเดียวกัน
เอาดินกลบอย่างน้อย 2/3 ของผล เพื่อให้พอดีมิดผลมะพร้าว แต่ระวังอย่าให้ดินทับโคนหน่อ เพราะจะทำให้หน่อถูกรัด ต้นจะโตช้า แต่เมื่อมะพร้าวโตขึ้นก็ควรจะกลบดินให้สูงขึ้นเพื่อป้องกันโคนลอย
เอาไม้ปักเป็นหลักผูกยึดกับต้นให้แน่น เพื่อป้องกันลมโยก เหยียบดินรอบโคนหน่อให้แน่น
ควรทำร่มให้ในระยะแรก เพื่อลดอัตนาการตายเนื่องจากถูกแดดจัดเกินไป
ในบริเวณที่ปลูกถ้ามีสัตว์เลี้ยง ให้ทำรั้วป้องกันสัตว์มาทำลาย
ระยะปลูก
ควรปลูกแบบสามเหลี่ยมด้านเท่า เหมือนกับการปลูกปาล์มน้ำมัน เพราะจะได้จำนวนต้นมากกว่าการปลุกแบบสี่เหลี่ยมจัตุรัสประมาณ 15 เปอร์เซนต์ ถ้าปลูกมะพร้าวชนิดต้นสูง ควรปลูกห่างกัน 8.50-9.00 เมตร ถ้าปลูกมะพร้าวต้นเตี้ยหรือ หมูสี ใช้ระยะปลูกห่างกัน 6.5 เมตร
ระยะปลูก 9 เมตร จะมีระยะระหว่างต้น 9 เมตร ระยะห่างระหว่างแถว 7.8 เมตร (ดังรูปด้านล่าง) และจะมีมะพร้าว 22 ต้นต่อไร่
ระยะ 8.5 เมตร มีระยะหว่างต้น 8 เมตร ระหว่างแถว 7.36 เมตร จะได้มะพร้าว 25 ต้นต่อไร่
ระยะปลูก 6.5 เมตร มีระยะระหว่างต้น 6.5 เมตร ระหว่างแถว 5.63 เมตร ได้มะพร้าว 43 ต้นต่อไร่
การใส่ปุ๋ย
แม้ว่ามะพร้าวเป็นพืชที่สามารถปลูกได้ในสภาพดินแทบทุกชนิด แต่ปริมาณผลผลิตนั้นขึ้นอยู่กับปริมาณธาตุอาหารในดิน และสภาพความอุดมสมบูรณ์ของดิน สภาพความเป็นกรดเป็นด่างของดินที่เหมาะแก่การปลูกมะพร้าวควรอยู่ในช่วงระหว่าง pH 6-7 การใส่ปุ๋ยให้พอเหมาะแก่ความต้องของมะพร้าวนั้น ควรได้นำตัวอย่างดินไปเข้าวิเคราะห์ในห้องปฎิบัติการด้วย พบว่าในปีหนึ่งๆ มะพร้าวจะดูดธาตุอาหารไปใช้ ดังนี้
| ไนโตรเจน | 9.44-14.56 กก./ไร่ |
| ฟอสฟอรัส | 4.32-6.40 กก./ไร่ |
| โปแตสเซียม | 13.60-20.96 กก./ไร่ |
ในบรรดาธาตุดังกล่าว มะพร้าวจะดูดโปแตสเซียมไปใช้มากที่สุด โดยประมาณ 62 % ของโปแตสเซียม ถูกนำไปใช้ในการเพิ่มจำนวนผลผลิตของมะพร้าว ชนิดของปุ๋ยที่แนะนำเพื่อเพิ่มผลผลิตของมะพร้าว คือ ปุ๋ยเคมีสูตร 13-13-21 หรือ 12-12-17 ร่วมกับ ปุ๋ยอินทรีย์ โดยทางเราแนะนำ ปุ๋ยโวก้าอินทรีย์ เนื่องจากปุ๋ยโวก้าอินทรีย์ มีธาตุซิลิคอน ซึ่งมะพร้าวสามารถดูดนำไปใช้เพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงให้กับลำต้น ใบ เพื่อป้องกันศัตรูพืชได้ดี การใส่ปุ๋ยควรใส่ให้สัมพันธ์กับอายุมะพร้าวดังตารางข้างล่างนี้
| อายุมะพร้าว(ปี) | ปุ๋ยผสม 13-13-21 หรือ 12-12-17 (กก.) | ปุ๋ยโวก้าอินทรีย์ (ก.ก.) |
| 1 | 1 | 1 |
| 2 | 2 | 2 |
| 3 | 3 | 3 |
| 4 หรือมากกว่า | 4 | 4 |
ฤดูที่เหมาะที่สุดที่จะใส่ปุ๋ยให้มะพร้าว คือ ในช่วงต้นและปลายฤดูฝน ในช่วงนี้มีความชื้นเพียงพอที่จะช่วยละลายปุ๋ย และรากของมะพร้าวกำลังเจริญเติบโตเต็มที่สามารถดูดปุ๋ยไปใช้ได้ดี
การหว่านปุ๋ย จากการศึกษาพบว่า รากมะพร้าวที่สามารถดูดปุ๋ยได้ดีจะอยู่ภายในรัศมี 2 เมตรจากลำต้น ดังนั้นการใส่ปุ๋ยจึงควรโรยหรือหว่านปุ๋ยตั้งแต่โคนต้นไปจนถึง 2 เมตร โดยรอบแต่ถ้าเป็นมะพร้าวที่ยังเล็กอยู่ควรหว่านปุ๋ยใกล้โคนมะพร้าวเพราะรากยังแผ่ไปไม่กว้าง หลังจากหว่านปุ๋ยแล้วควรพรวนดินตื้นๆ ลึกประมาณ 10-15 ซม. เพื่อให้ปุ๋ยได้คลุกเคล้ากับดินและป้องกันการชะล้าง
การกำจัดวัชพืช
ใช้แรงคน โดยการถากด้วยจอบ หรือดายด้วยมีด ใช้เครื่องทุ่นแรง เช่น รถไถหญ้า รถไถนาขนาดเล็ก ปลูกพืชคลุม ใช้พืชตระกูลถั่ว เช่น คาโลโปโกเนียม เพอร์ราเรีย หรือ เซ็นโตรมา โดยการปลูกให้ห่างโคนต้นเกินรัศมี 1 วา ใช้สารเคมี เช่น ไกลโฟเซ็ท กำจัดวัชพืชข้ามปี เช่น หญ้าคา ใช้พาราควอท กำจัดวัชพืชล้มลุกต่างๆ เช่น ตีนนก ตีนกา สาบแร้งสาบกา (อัตราและวิธีใช้ตามฉลากยา เวลาใช้ต้องระวังอย่าให้ละอองสารเคมีถูกต้นหรือใบมะพร้าว)
การเก็บเกี่ยวผลผลิต
สำหรับมะพร้าวน้ำหอม ปกติชาวสวนจะแบ่งความอ่อนแก่ของมะพร้าวเป็น 3 ประเภทคือ
- เนื้อมะพร้าวชั้นเดียว คือมะพร้าวที่เริ่มสร้างเนื้อภายในกะลา มีเนื้ออยู่ประมาณครึ่งผล อายุผลนับจากจั่นบานประมาณ 5 เดื่อนครึ่ง เนื้อมีลักษณะเป็นวุ้นบาง ๆ น้ำยังไม่หวาน จึงไม่เหมาะนำมาบริโภค
- เนื้อมะพร้าวชั้นครึ่ง คือมะพร้าวที่เริ่มสร้างเนื้อมากขึ้น จะเกือบเต็มกะลา แต่บริเวณขั้วผลยังมีลักษณะเป็นวุ้นอยู่บ้าง มีอายุหลังจั่นบาน 6 เดือน น้ำเริ่มหวานขึ้น
- เนื้อมะพร้าว 2 ชั้น คือมะพร้าวที่สร้าวเนื้อเต็มกะลา เนื้อหนานุ่มพอดี เหมาะสำหรับบริโภค น้ำหวานหอม มีอายุหลังจั่นบาน 6 เดือนครึ่ง ชาวสวนจะเก็บเกี่ยวมะพร้าวในระยะนี้
เมื่อมะพร้าวน้ำหอมออกจั่นประมาณ 2 เดือนก็จะแตกดอกจั่น ดอกจั่นใช้เวลา 2 สัปดาห์จึงจะบาน เมื่อนับเวลาจะมะพร้าวเริ่มแตกดอกจั่น ไปอีก 6 เดือนครึ่ง ก็สามารถเก็บมะพร้าวเนื้อชั้นครึ่งได้ ซึ่งเป็นที่ต้องการของตลาดเมืองไทย สำหรับตลาดต่างประเทศ จะเก็บหลังแตกดอกจั่น 7 เดือน ซึ่งคือมะพร้าว 2 ชั้น
ข้อสังเกตุอีกประการคือ ดูจากสีผลบริเวณรอยต่อผลกับขั้วผล ถ้าเห็นสีขาวเป็นวงกว้าง แสดงว่ามะพร้าวอ่อนเกินไป แต่หากเมื่อสีขาวบริเวณรอยต่อเหลือเพียงเล็กน้อยแสดงว่าสามารถเก็บผลผลิตได้
การเก็บมะพร้าว ไม่ควรโยนลงมา แต่ควรใช้เชือกผูกทะลายแล้วหย่อนลงพื้น ซึ่งจะทำให้มะพร้าวไม่ช้ำหรือแตกเสียหาย และสามารถเก็บได้นานขึ้น
ผลผลิตมะพร้าว
สำหรับมะพร้าวน้ำหอมจะเก็บเกี่ยว ทุก 20-25 วัน ถ้ามีการบำรุงรักษาดี มะพร้าวสามารถออกจั่นได้เกือบ 15 จั่นต่อปี ผลผลิตเฉลี่ย ประมาณ 70-100 ผลต่อต้นต่อปี หรือประมาณ 3,000-4,000 ผลต่อไร่ต่อปี
การปลูกมะพร้าวให้ได้ผลผลิตดีนั้น ต้องมีน้ำเพียงพอ เกษตรกรบางรายจะใส่เกลือปีละประมาณ 1 กำมือ และห้ามตัดทางมะพร้าว เพื่อป้องกันไม่ให้ต้นสูงเร็ว ควรปล่อยให้ทางมะพร้าวแห้งเหี่ยวไปเอง
การปลูกโกโก้ ร่วมกับมะพร้าว
ในประเทศมาเลเซีย มีการปลูกโกโก้ ร่วมกับสวนมะพร้าว วิธีนี้ นอกจากจะลดปัญหาเรื่องวัชพืชได้แล้ว ยังมีรายได้จากโกโก้ เป็นรายได้เสริม ซึ่งการปลูกโกโก้ร่วมกับมะพร้าว ยังทำให้ผลผลิตของมะพร้าวเพิ่มขึ้นอีกด้วย เนื่องจากโกโก้เป็นพืชที่ต้องมีการพรางแสง แสงที่ถูกพรางโดยมะพร้าวจะพอเหมาะพอดีกับปริมาณแสงที่โกโก้ต้องการ และโกโก้เป็นพืชที่มีระบบรากหยั่งลึกลงดิน จึงสามารถดูดสารอาหารจากดินที่ลึกลงไป และเมื่อใบร่วง ก็จะปลดปล่อยธาตุอาหารเหล่านั้นบนผิวดินให้มะพร้าวได้ใช้ประโยชน์ได้ด้วย ระยะปลูกมะพร้าว ใช้ระยะ 9 เมตร และโกโก้ 3-4 เมตร ข้อมูลการปลูกโกโก้ สามารถอ่านได้จากบทความ การปลูกโกโก้
วิธีการทำน้ำตาลมะพร้าว
น้ำตาลมะพร้าวนับเป็นน้ำตาลเพื่อสุขภาพ เนื่องจากมีค่า Glycemic Index (GI) ต่ำ จึงเปลี่ยนเป็นน้ำตาลในกระแสเลือดช้ากว่า น้ำตาลชนิดอื่น ทั้งยังมีรสชาติหอมอร่อย เหมาะสำหรับทำขนม ประกอบอาหารต่างๆ มะพร้าวยังเป็นพืชที่ให้ปริมาณน้ำตาลสูงถึง 3,000 กิโลกรัม ต่อไร่ต่อปี เมื่อเทียบกับอ้อยซึ่งให้น้ำตาล 800-2,400 กิโลกรัมต่อไร่ จึงนับว่ามะพร้าว เป็นพืชที่มีศักยภาพสูงในการผลิตน้ำตาลเพื่อใช้บริโภค รายละเอียดขั้นตอนในการทำน้ำตาลมะพร้าว ดูได้ตามลิงค์
อุปกรณ์ช่วยเก็บมะพร้าว
ผู้ที่ปลูกมะพร้าว โดยเฉพาะมะพร้าวต้นสูง อาจกังวลกับปัญหาการเก็บเกี่ยว ปัจจุบันมีอุปกรณ์ที่ช่วยในการปีนต้นไม้ เช่นต้นมะพร้าว, ต้นคาล ทำให้สะดวก และประหยัดแรงงานขึ้นได้มาก ซึ่งมีทั้งผลิตภัณฑ์จากต่างประเทศ และ อุปกรณ์ที่พัฒนาโดยกรมวิชาการเกษตรของไทย
สำหรับข้อมูลการปลูกโกโก้ สามารถดูได้จากลิงค์
References:
ศูนย์ข้อมูลผลไม้, สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์