สนุกกับการเพาะเห็ดนางรมเองที่บ้าน เห็ดนางรม หรือ Oyster Mushroom (Pleurotus spp.) เป็นเห็ดที่ขึ้นตามไม้เนื้อแข็ง ที่พบได้บ่อยมากที่สุด พบได้ทั่วไปในเขตอบอุ่นซีกโลกเหนือ มีการเพาะเห็ดนางรม เพื่อบริโภคหลากหลายชนิด และที่เพาะมากที่สุดคือ P.Ostreatus และ P.Pulmonarius เห็ดนางรม อาศัยและหาอาหารจากอินทรีย์วัตถุ โดยเฉพาะไม้เนื้อแข็ง มันสามารถเจริญเติบโต ในส่วนเนื้อไม้ที่ตายแล้วในต้นไม้ และให้ผลผลิตตลอดทั้งปี ถ้าสภาวะแวดล้อมเหมาะสม เห็ดนางรม นอกจากมีรสชาติดีแล้ว ยังมีคุณค่าทางอาหารสูงด้วย มีโปรตีน วิตะมินบี และแร่ธาตุต่าง ๆ ทั้งยังมีใยอาหารสูง เห็ดนางรมบางชนิดยังมีสารที่เรียกว่า statin ซึ่งมีคุณสมบัติในการลดคลอเรสเตอรอล ด้วย
- ซื้อก้อนเห็ดที่ เพาะเชื้อเสร็จเรียบร้อยแล้ว เราแค่นำมา เปิดดอก (ให้เห็ดสร้างดอกเห็ดออกมาจากถุง)
- ซื้อหัวเชื้อเห็ด มาปลูกเชื้อ ในก้อนเห็ด ซึ่งก็คือวัสดุสำหรับเพาะเห็ดซึ่งทำขึ้นมาเอง
- ผลิตทั้ง ก้อนเห็ด และหัวเชื้อเห็ดเอง
สำหรับในบทความนี้ จะขอนำเสนอแนวทางที่ 2 คือ เราซื้อหัวเชื้อเห็ด มาปลูกเชื้อ ในก้อนเห็ด ซึ่งทำขึ้นมาเอง ซึ่งอุปกรณ์ที่ใช้ก็คือ
- หัวเชื้อเห็ด
- วัสดุเพาะที่นึ่งฆ่าเชื้อแล้ว
- ถุงพลาสติก ขนาด ประมาณ 1×2 ฟุด (25-30ซม x50-60 ซม)
สำหรับวัสดุเพาะเห็ดในที่นี้ เราจะใช้ ฟางข้าว แต่วัสดุอื่น ๆ ก็สามารถนำมาใช้ได้ เช่น ซังข้าวโพด กากกาแฟ เส้นใยฝ้าย เปลือกถั่วลิสง ใบกล้วย หรือกระดาษ สำหรับในที่นี้เราจะใช้ฟางข้าวเป็นวัสดุเพาะ ซึ่งมีวิธีการดังนี้
- ตัดฟางข้าวเป็นเส้นสั้น ๆ ขนาด 4-5 นิ้ว แล้วนำไปแช่น้ำไว้ค้างคืน
- ฆ่าเชื้อ โดยการนำฟาง ไปต้มน้ำที่อุณหภูมิ ไม่ต่ำกว่า 80 องศาเซลเซียส นาน 1-2 ชั่วโมง
- สะเด็ดน้ำออกจากฟาง รอให้เย็น ทำความสะอาด ฆ่าเชื้อสถานที่ปฎิบัติงานเพื่อป้องกันการปนเปื้อนของเชื้อรา
- ทันทีที่ฟางเริ่มเย็น ทำการผสมเชื้อเห็ดนางรม เข้ากับฟาง แล้วบรรจุฟางลงในถุงพลาสติก หรืออาจใส่ฟางสลับกับเชื้อเป็นชั้น ๆ ก็ได้ โดยใช้ปริมาณเชื้อประมาณ 5-10% ของฟาง
- อัดวัสดุเพาะที่คลุกกับเชื้อให้แน่น มัดปากถุงโดยไม่ให้มีช่องว่างของอากาศอยู่ภายในถุง จากนั้นใช้ มีดโกนหรือคัตเตอร์ ที่ฆ่าเชื้อแล้ว เจาะรูขนาดประมาณครึ่งเซ็นติเมตร ที่ถุง ประมาณ 10-15 รู กระจายให้ทั่วถุง และให้เจาะรูห่างจากปากถุงและก้นถุงประมาณ 2-3 นิ้ว
- ทำการบ่มเชื้อในที่มืดและชื้น ซึ่งสามารถทำได้ง่าย โดยวางถุงไว้ในกล่องกระดาษ หรือกล่องพลาสติก (ที่สะอาด) พร้อมกับตั้งแก้วน้ำไว้ เพื้อให้ความชื้น ปิดฝา กล่องดังรูป อุณหภูมิที่เหมาะสมคือ 25-30 องศาเซลเซียส ซึ่งจะทำให้เห็ดสร้างเส้นใยปกคลุมวัสดุเพาะดังรูป
- บ่มเชื้อเห็ดทิ้งไว้ 2-3 สัปดาห์ จนกระทั่งก้อนเห็ดเป็นสีขาวทั้งก้อน ซึ่งแสดงว่าเชื้อเห็ดได้ขยายตัวเต็มที่พร้อมที่จะเปิดดอกได้
- การเปิดดอกเห็ด คือการที่เราให้เชื้อเห็ดสร้างส่วนของดอกเห็ดที่เราสามารถนำมารับประทานได้ขึ้นมา การเปิดดอกเห็ดต้องการอุณหภูมิที่เย็น ประมาณ 20-25 องศาเซลเซียส และต้องการแสงสว่างพอประมาณ ส่วนความชื้น ก็ยังคงต้องมีความชื้นสูงเช่นเดิม และสถานที่จะต้องมีอากาศถ่ายเทดี สำหรับการเพาะเห็ดในครัวเรือน เราสามารถใช้ตระกร้าใส่ผ้า โดยวางอิฐหรือหินไว้ที่ฐานเพื่อยกถุงเห็ดขึ้นมาจากพื้น แล้ว ใส่น้ำลงไปเพื่อเพิ่มความชื้น ดังรูป
ดอกเห็ดจะงอกออกจากรู ที่เราได้เจาะไว้ โดยเป็นปุ่มเล็ก ๆ ก่อน จากนั้นจึงจะขยายเป็นเห็ด รูปคล้ายกับหอยนางรมดังรูป วิธีการเก็บ ก็ใช้มือเด็ดออกมา หรืออาจใช้มีดตัด ซึ่งปกติแล้วดอกเห็ด จะสามารถงอกออกมาได้ 2-4 รุ่น ขึ้นกับชนิดและสภาพแวดล้อม ซึ่งเท่านี้เราก็ได้เห็ดนางรมมารับประทานแล้ว
ข้อควรระวัง
ระวังแมลงและหนูมากิน ก้อนเห็ด ควรตรวจดูการปนเปื้อนของเชื้ออื่น ๆ ซึ่งจะพบในลักษณะจุดสี ฟ้า เขียว ดำ หรือเหลือง ซึ่งบ่งบอกได้ว่ามีการปนเปื้อนของเชื้อรา หรือแบคทีเรีย
References:
D.I.Y. Funguide: Grow Your Own Oyster Mushrooms at Home by Chih-Ming Hsu, Khalid Hameed, Van T. Cotter, and Hui-Ling Liao